آشنایی با برج تاریخی گنبد کاووس - وبلاگ اخبار جدید

به گزارش وبلاگ اخبار جدید، برج کاووس یا میل که به آن گنبد قابوس نیز گفته می گردد، بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس در استان گلستان واقع شده است. سبک معماری بنا شیوه رازی است.

شیوهٔ رازی، شیوه ای در معماری ایرانی است که مربوط به سدهٔ پنجم تا آغاز سدهٔ هفتم (سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) می باشد. معماری این دوره را می توان مجموعه ای از تمام معماری های گذشته ایران دانست در این زمان بود که ادبیات ایران نیز زنده گشت و فردوسی شاهنامه را برای ایرانیان به جا گذاشت که یکی از پر افتخارترین آثار ادبی ایران است. معماری نیز در این دوره با نغز کاری پارسی، شکوه و عظمت پارتی و ریزه کاری خراسانی همراه بود.

ساختمان این بنا تماماً از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. یکی از بارزترین ویژگیهای شیوهٔ معماری رازی استفاده از آجر با برترین کیفیت ممکن است.

این بنا که بلندترین برج تمام آجری دنیا به شمار می آید بر فراز تپه ای خاکی که قریب پانزده متر از سطح زمین بلندتر است واقع شده است. این بنا در سال (397 هجری قمری برابر با 375 هجری خورشیدی) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و در شهر جرجان که مرکز پادشاهان آن دیار بوده، بنا شده است.

پروفسور آرتور پوپ در خصوص این بنا چنین نوشته است:

در زیر سمت شرق کوه های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگ ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر می باشد و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگنده ای با نیروی ایمان در نبرد رودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین بزرگ و مقتدر وجود دارد.

و ویل دورانت در خصوص آن نوشته است:

جرجان در قرن 10 میلادی (عصر زیاریان) یکی از ولایت های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر اشتهار داشت، مثل شمس المعالی قابوس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی 52 متری دارد.

گنبد قابوس شامل 2 قسمت است:

1- پی یا پای بست بنا و بدنه

2- گنبد مخروطی

پی سازی بنا از زمین سفت آغاز و تا ارتفاع حدود 15 متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا اجرا شده است. درون پای بست سردابی وجود داشته که پا کار طاق آن هنوز بر جای است ولی بر اثر کاوشهای پیاپی کاوشگران که در پی گنج بوده اند آثاری از کف آن بر جای نمانده است.

با احتساب ارتفاع تپه، این برج حدود 70 متر از سطح زمین های اطراف مرتفع تر است که این موضوع به شکوه و جلال آن افزوده است.بدنه برج روی پایه ای مدور قرار گرفته که تنها نزدیک به 2 متر آن بیرون از سطح زمین واقع شده است و حجم وسیعی از آن در دل تپه فرو رفته است.

بدنه مدور خارجی گنبد قابوس دارای 15 تَرَک (دندانه نود درجه) می باشد (همچون ستاره ده پر) این ترکها که در اطراف آن و به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند، از پای بست بنا آغاز و تا زیر سقف گنبدی ادامه می یابد و میان این ترکها با کوهه ای آجری پر شده است. راس این ترکها (به جز در ورودی) به مقدار 1.34 متر از یکدیگر فاصله دارند. قطر داخلی گنبد به طول 9 متر و 70 سانتی متر و قطر آن از قاعدهً ترکها بطول 14 متر و 66 سانتی متر و طول قطر آن از رأس ترکها یا به عبارتی قطر پای بست آن 17 متر و 6 سانتی متر می باشد ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمی دارد و در ارتفاع 37 متری گنبد مخروطی بنای برج را تکمیل می نماید.

این گنبد که در شمال استان گلستان در شهر گنبد کاووس واقع شده است با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شده است، دو پوسته است. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار.

بدنه بنا سراسر از آجرهای پخته قرمز رنگ ساخته شده که در نهایت پختگی و استحکام هستند و به دلیل تابش آفتاب در طول قرن ها به رنگ زرد طلایی زیبایی درآمده که خود بر زیبایی بنا افزوده است.

در درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که به نظر می رسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است. شاید این مقرنس ساده و در عین حال زیبا از اولین نمونه های مقرنس سازی در بناهای اسلامی باشد که بتدریج تکمیل شده است. دکتر ویلسن آمریکایی نماینده دانشگاه پنسیلوانی نیز در بازدید و تحقیقاتی که از این بنا داشته راجع به این مقرنسها چنین نوشته است: بالای در، داخل هلال مدخل گیلویی مقرنسی است که در مراحل اولیه ترقی می باشد و این یکی از نمونه های تزئینی است از اصول یک معماری که بعد اهمیت پیدا نموده است. دو ردیف کتیبه کوفی بصورت کمر بند وار بدنه را آرایش نموده است که یک ردیف آن در 8 متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارند. نوع نوشته کوفی کتیبه ها ساده و آجری است و حروف آن آرایش ندارند. بر جسته و خوانا می باشد و حاشیه دور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر.

متن کتیبه های سازه چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم

هذ القصر العالی

الامیر شمس المعالی

الامیر ابن الامیر

قابوس بن وشمگیر

امر به نبائه فی حیاتی

سنه سبع و خمسین و ثلثماته قمریه

و سنه خمس و سبعین و ثلثماته

برگردان:

به نام خداوند بخشنده مهربان

این است کاخ باشکوه

امیر شمس معالی

امیر پسر امیر

قابوس فرزند وُشمگیر

فرمان داد به ساخت آن در زندگی خویش

سال سیصد و نود و هفت قمری

و سال سیصد و هفتاد و پنج (یزدگردی)

سوالی که درموردکتیبه های روی بنای قابوس مطرح است این است که جرا جمله بسم الله الرحمن الرحیم روی سردر ورودی بنا قرارندارد؟؟

این برج در یک نظرسنجی بین المللی از سوی تعدادی از معماران مشهور دنیا، به عنوان برترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب شده است.

گردآوری و تنظیم: تحریریه وبلاگ اخبار جدید

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.