کرونا با مسائل دیگر ایران چه تفاوتی دارد؟ - وبلاگ اخبار جدید

به گزارش وبلاگ اخبار جدید، خبرنگاران: داود سوری، اقتصاددان، با اشاره به کاهش قابل توجه بسیاری از فعالیت های مالی به دلیل کاهش مبادلات و روابط انسانی در دوران شیوع کرونا، یادآوری می نماید که هر کدام از این فعالیت ها با فعالیت های دیگری که تامین کننده خدمات و کالاهای مورد احتیاج آنها هستند ارتباط دارند و این ارتباط مانند یک چرخه ادامه پیدا می نماید و در نهایت بر فعالیت تمامی افراد و مشاغل تاثیر می گذارد تا اینکه در نهایت حتی کارمندان حقوق بگیر دولت هم به خاطر کاهش درآمدهای مالیاتی، از کرونا متاثر خواهند شد، بنابراین کرونا نقش گسترده ای بر افزایش بیکاری و کاهش سطح فعالیت های مالی خواهد داشت.

این اقتصاددان در عین حال معتقد است که ما نباید کرونا را با دیگر مسائل کشورمان یکسان در نظر بگیریم چراکه اگر بیماری فروکش کند، بنگاه ها و فضای کسب وکار به سرعت می تواند به شرایط قبل بازشود. او در عین حال تاکید می نماید که نباید انتظار داشته باشیم که دقیقاً به همان شرایط قبلی بازگردیم چون در این مدت، شرایط تغییر نموده، کرونا خود احتیاجهای جدیدی ایجاد نموده یا برخی از احتیاجها را از بین برده است، بنابراین تغییرات مختصری خواهیم داشت، ولی وضع بازار کار می تواند خیلی سریع به حالت قبل بازشود.

♦♦♦

درباره خسارات کرونا بر فضای کسب وکار، بحث و گفت وگو زیاد است، اما بخش مهمی از این مساله اثر خود را در بیکار شدن نیروی کار نشان داده است. کرونا چگونه به بازار کار ضربه زده و این آسیب به چه صورت رخ داده است؟

درباره بیماری کرونا، اولین موضوع قرنطینه است که به کاهش مبادلات و روابط انسانی منجر شده است. در نتیجه بسیاری از فعالیت هایی که مستلزم ارتباط با افراد یا حضور افراد در محل های خاصی است، کاهش پیدا می نماید. موضوع دیگر خطر انتقال ویروس است که طبعاً از فعالیت های مرتبط با هر عاملی که بتواند به انتقال ویروس یاری کند، کاسته می شود. مرحله بعدی ارتباطی است که این فعالیت ها با فعالیت های دیگری دارند که به نوعی تامین نماینده خدمات و کالاهای مورد احتیاج آنها هستند. مثلاً اولین تاثیر کرونا بر گردشگری متضرر شدن کسانی است که مستقیماً خدمات گردشگری ارائه می نمایند. اما صنایع و فعالیت های دیگری هم هستند که به حرفه های مرتبط با گردشگری خدمات ارائه می نمایند. این چرخه همین طور ادامه پیدا می نماید و در نهایت بر فعالیت تمامی افراد و مشاغل تاثیرگذار خواهد بود. حتی کسانی هم که حقوق بگیر دولت هستند و در ظاهر از کرونا تاثیر نمی گیرند، با کاهش درآمدهای اقتصادیاتی دولت در نهایت متاثر خواهند شد. بنابراین کرونا نقش گسترده ای بر افزایش بیکاری و کاهش سطح فعالیت های اقتصادی خواهد داشت.

بازار کار در چه بخش هایی بیشتر از همه بخش های دیگر آسیب دیده است؟

بازار کار در بخش خرده فروشی آسیب بسیار جدی دیده است. این بخش به نوعی ویترین بیشتر صنایع ماست. کارکن های خود کارفرما که خدمات یا کالا به مردم ارائه می نمایند، اولین افرادی هستند که آسیب دیده اند. بخش خدمات نزدیک به 50 درصد از فراوری ناخالص داخلی (GDP) است و بیشترین نیروی انسانی را هم در خود جا داده است. آسیب شیوع کرونا بر این بخش می تواند تاثیر بسیار زیادی بر بیکاری داشته باشد.

در آمریکا آمار بیکاری ناشی از شیوع کرونا به صورت هفتگی منتشر می شود. چرا در ایران چنین امکانی وجود ندارد؟ چقدر زمان ضروری است تا به آمار دقیقی از این موضوع دست پیدا کنیم؟

خود مساله بیکاری ناشی از کرونا در کشور ما وجود دارد، اما فکر نمی کنم چندان در آمارها نمود پیدا کند. در سیستمی مثل آمریکا مرتب اعلام می شود در این هفته سه میلیون نفر بیکار شده اند، در هفته دیگر چهار میلیون نفر و... . علت این است که در آن سیستم، افراد بلافاصله بعد از بیکار شدن، مراجعه و درخواست بیمه بیکاری می نمایند و به این ترتیب تعداد افراد بیکارشده معین می شود. در کشور ما بیمه بیکاری چندان گسترده نیست که همه از آن برخوردار باشند. از طرف دیگر بسیاری اوقات کارگران اساساً اطلاعی از وجود چنین خدمتی ندارند. بسیاری از افراد شاغل اصلاً تحت پوشش بیمه نبوده اند و طبعاً برای بیمه بیکاری هم نمی توانند اقدام نمایند. بنابراین با اینکه ما هم بیمه بیکاری داریم، آمار مراجعه نمایندگان برای دریافت این بیمه مثل کشورهای دیگر منعکس نماینده واقعیت های بازار کار نیست. با این حال در شرایط فعلی می توانیم در همین آمارهای بیمه بیکاری هم رشد و گسترش بیکاری را به خوبی ببینیم. اما این مساله در آمارهای کلی ما نمود پیدا نخواهد کرد به این علت که در سیستم آمارهای رسمی ما بیکاری را به گونه ای بسیار محدود تعریف می نمایند؛ یعنی به این صورت که فردی را بیکار در نظر می گیرند که در طول هفته یک ساعت هم کار ننموده باشد. بسیاری از افراد حتی در زمان کرونا ممکن است یک ساعت در هفته کاری انجام دهند و در نتیجه بیکار تلقی نشوند. بنابراین احتمالاً در آمارهای کلان ما تاثیر کرونا بر بازار کار چندان نمودی نخواهد داشت.

ممکن است انعکاس این مساله در آمار رشد اقتصادی قابل توجه تر باشد؟

معیناً همین طور است. البته باید صبر کنیم و ببینیم، ولی به نظر می رسد ما حداقل از زاویه بخش خدمات در بهار امسال، رشد خیلی کمی داشته باشیم. قبل از کرونا تصور می شد در حالت خوش بینانه شاید نرخ رشد مثبت یک یا دو درصد داشته باشیم، اما در حال حاضر میانگین رشد پیش بینی شده ما در حالت خوش بینانه منفی هفت درصد است.

با توجه به اینکه کرونا باعث بی ثباتی اقتصاد کلان و تاثیر مخرب بر محیط کسب وکار و افزایش دخالت های دولتی شده است، به دنبال شرایط فعلی، چه مسائلی تعمیق می شود؟

قیمت گذاری و دیگر انواع دخالت های دولت همواره در کشور ما وجود داشته است و تصمیم گیران همواره بهانه ای پیدا نموده اند که با دستاویزی به آن، مقاصد خود را حاصل نمایند. شاید اگر کرونا هم نبود، داستان دیگری پیدا می کردند. اما کرونا مسائل زیادی برای کسب وکارها ایجاد نموده است. فعالیت های آموزشی، هنری و سایر فعالیت هایی که به گرد هم جمع شدن افراد احتیاج دارند در این دوره متوقف شده اند و کسانی که از این فعالیت ها ارتزاق می نموده اند، آسیب دیده اند و می بینند. مهدهای کودک دچار مشکل جدی شده اند. حتی بسیاری از بیمارستان های خصوصی به دلیل عدم مراجعه مردم به بیمارستان ها به خاطر ترس از کرونا، در خطر ورشکستگی هستند. با وجود همه این مسائل، تاثیر کرونا می تواند برای عده ای مثبت باشد چون باعث تغییر در رفتاری می شود که ما تا به حال به آن عادت نموده بودیم. کرونا باعث روی آوردن به فعالیت های دورکاری، فعالیت های الکترونیکی، ارتباط از راه دور و همین طور استفاده بیشتر از برخی مواد مصرفی شده است که می تواند به عادت های جدید ما تبدیل شود و در چینش فعالیت ها در محیط کسب وکار تغییر ایجاد کند. کرونا به ما نشان داده که خیلی از فعالیت هایی که حضوری انجام می دادیم، به صورت غیرحضوری هم قابل انجام است. شاید این فعالیت ها پس از کرونا نیز به همان صورت باقی بمانند. از این جهت کرونا می تواند روی برخی از مشاغل تاثیر بگذارد و تغییر شکل ایجاد کند. این تغییرات الان ناشناخته اند، اما به احتمال زیاد اتفاق خواهند افتاد.

آیا کرونا می تواند باعث شود زیرساخت های ارتباطی لازم برای دولت الکترونیک و همین طور رشد استارت آپ ها بیشتر مورد توجه قرار بگیرد؟ اساساً دولت در این شرایط توان سرمایه گذاری در این زیرساخت ها را دارد؟

احتیاج به زیرساخت های الکترونیکی پیش از کرونا هم یک احتیاج کاملاً شناخته شده بود. بدون برآورده کردن این احتیاج و داشتن آن زیرساخت ها صحبت از دولت الکترونیک اصلاً درست نیست. با این حال ما هیچ وقت این زیرساخت ها را نداشته ایم. الان هم اینترنتی که ما در اختیار داریم در مقایسه با عمده کشورهای جهان در سطح بسیار پایینی است. شاید ضریب نفوذ اینترنت بالا باشد، اما کیفیت اینترنتی که در اختیار ماست، مناسب نیست. ضمن اینکه برای استفاده از فرکانس های لازم جهت توسعه اینترنت دعواهایی وجود دارد و در مجادلات بین بخش های حکومت این موضوع همچنان حل نشده باقی مانده است. در عین حال ما حتی بدون کرونا هم چاره ای نداشتیم جز حرکت به سمت تامین زیرساخت های الکترونیکی. بسیار بعید است که در امسال دولت در ایجاد زیرساخت ها سرمایه گذاری کند چون با مسائل بودجه ای عمده روبه رو است، اما باید مکانیسمی ایجاد شود که دولت بتواند از بخش خصوصی یاری بگیرد و با ایجاد انگیزه هایی، سرمایه گذاری در بخش هایی از این زیرساخت ها را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. الان زمینه این کار وجود دارد، باید انگیزه هم ایجاد شود و سرمایه گذاران به فعالیت در این حوزه تشویق شوند که بخش بسیار جذاب و سودآوری است.

با شیوع کرونا و تعطیلی مدارس، آموزش آنلاین جایگزین آموزش سنتی در کلاس های درس شده است، اما با توجه به ضعف زیرساخت ها و فقر و نابرابری مناطق کشور، بسیاری از بچه ها در این دوران از آموزش محروم مانده اند. این مساله چه تبعاتی به دنبال دارد؟

پروژه آموزش مجازی پروژه ای بسیار عظیم است که باید خیلی زودتر از اینها آغاز می شد. ابزارها را به نوعی می توان تامین کرد، اما مساله اصلی در آموزش مجازی، تهیه محتوا و نحوه استفاده از آن است. ما صرفاً به خاطر کرونا به این نوع آموزش رو آورده ایم و محتوای مناسب، نرم افزارهای لازم، سیستم های ارزشیابی و پیگیری را به صورت عمومی در کشور آماده ننموده ایم. بنابراین این سیستم برای هیچ کدام از دانش آموزان کارا نیست. نکته دیگری که بعد از شیوع کرونا، با آموزش مجازی آشکار شده، هدر رفتن بخش قابل توجهی از وقت بچه ها در مدارس است. محتوایی که در مدارس برای ارائه آن این همه زمان بچه ها را در مدرسه نگه می داشتند، به صورت مجازی طی یک یا دو ساعت قابل ارائه است و اگر سیستم آموزش مجازی خوب کار کند، از همان کارایی برخوردار است. این نکته را باید بعد از کرونا هم در نظر داشت.

البته برای استفاده از این سیستم، دانش آموزان به اینترنت و ابزارهایی مثل کامپیوتر، تبلت و گوشی هوشمند احتیاج دارند که خیلی از خانوارها به یک یا چند مورد از اینها دسترسی ندارند و این باعث می شود همچنان از حق آموزش کمتری برخوردار شوند. در کوتاه مدت کاری که می توان کرد این است که در خیلی از روستاهای کوچک در مناطقی که از کرونا آسیب چندانی ندیده اند، کلاس ها به صورت حضوری برگزار شود تا دانش آموزان دچار وقفه آموزشی نشوند. در عین حال باید برای دسترسی همه خانوارها به اینترنت و وسایل الکترونیکی ارزان قیمت اقدام شود. در سال های گذشته در هند تبلت های یک دلاری ساخته شد، صرفاً با این قصد که همه بتوانند تا حدی وارد جهانی الکترونیک شوند. در سال های گذشته بانک جهانی هم برای رساندن وسایل الکترونیکی ارزان قیمت به خانوارهای فقیر برنامه هایی داشته است. ما در گذشته چنین فرصت هایی را از دست داده ایم، اما بالاخره باید به این مسائل توجه کنیم.

اخیراً دولت یارانه ها و وام هایی در سطح خانوار و بنگاه های اقتصادی برای مواجهه با کرونا در نظر گرفته است. این وام ها و یارانه ها بر فعالیت بنگاه ها و خانوارها و همین طور شرایط اشتغال چه اثری دارد؟

یارانه ها الان در سطحی نیست که جایگزین نیروی کار خانوارها شود. تورم بسیار شدیدی که در کشور وجود دارد، باعث شده است هر سال ارزش یارانه ها کاهش یابد و نسبت به 10 سال قبل بسیار کمتر شود. بنابراین این یارانه ها نمی توانند رقیبی برای کار باشند به این معنی که افراد به خاطر یارانه دریافت کار ننمایند. اما از این نظر که خیلی از فعالیت ها متوقف شده اند و دولت ناگزیر از پرداخت یارانه است و منبع تامین آنها هم از قبل پیش بینی نشده است، طبعاً به احتمال قریب به یقین از منابع بانک مرکزی تامین اعتبار خواهد شد که این می تواند تورم زا باشد و تورم مجدداً می تواند برخی از مشاغل ما را تحت تاثیر قرار دهد. این کانال همچنان باز است و می تواند روی چرخه فعالیت های اقتصادی اثر منفی بگذارد و نااطمینانی را افزایش دهد.

در سطح بنگاه ها، مکانیسم اعطای وام بسیار مهم است. خود دادن وام شاید تاثیر مخربی نداشته باشد، ولی شکل اعطای وام و اینکه بنگاه از آن در همان فعالیت استفاده کند یا در جای دیگر، از نکاتی است که باید به آنها توجه شود. نمی توانیم بگوییم یاری کردن به بنگاه ها الزاماً بد است، در شرایط حاضر اگر به بنگاهی وامی داده شود، بسیار معقول است که آن پول را به جای تزریق به فعالیت اصلی، به بازار سرمایه منتقل کند تا بدون ایجاد اشتغال و فراوری، منفعت بیشتری به دست آورد. بنابراین مراقبت در نحوه مصرف وام بسیار مهم است.

در صورت فروکش کردن همه گیری کرونا، چقدر زمان ضروری است تا بازار کار به حالت قبل بازشود و آسیب های این مدت جبران شود؟

من فکر می کنم خیلی سریع این اتفاق رخ می دهد. یعنی نمی توانیم کرونا را با دیگر مسائل کشورمان یکسان در نظر بگیریم. اگر مشکل کرونا حل شود یا به سطحی برسد که نگرانی ها درباره آن کمتر شود، خیلی سریع بنگاه ها و فضای کسب وکار می تواند به شرایط قبلی خود بازشود. هرچند نباید انتظار داشته باشیم که دقیقاً به همان شرایط قبلی بازگردیم چون در این مدت، خیلی از شرایط کلان تغییر نموده که ممکن است در چینش جدید تاثیرگذار باشد. کرونا خود می تواند احتیاجهای جدیدی ایجاد نموده یا برخی از احتیاجها را از بین برده باشد. بنابراین تغییرات مختصری خواهیم داشت، ولی من فکر می کنم اگر مساله کرونا حل شود، وضع بازار کار خیلی سریع به حالت قبل بازمی شود.

سیاستگذار برای کاهش اثرات کرونا بر بازار کار باید چه سیاست هایی اتخاذ کند و از کدام تصمیمات بپرهیزد؟

در مواجهه با مشکل کرونا عملکرد همه کشورها تقریباً یکسان است چون این مشکل بسیار جدی که برای جان انسان ها پیش آمده، یک مشکل پیش بینی نشده است. در این شرایط بسیاری از دولت ها سعی می نمایند ابتدا جان افراد را محفوظ نگه دارند و با همین هدف قرنطینه های طولانی مدت و شرایط سختی برای رفت وآمدها و گردهمایی ها مشخص شده است. اقتصاد موضوع بعدی مورد توجه است. در این زمینه دولت ها یاری رسانی به مردم را آغاز نموده اند و برای این یاری رسانی سیستم هایی طراحی شده است. البته اغلب دولت ها این کار را با این امید انجام می دهند که کرونا یک پدیده کوتاه مدت باشد. به هر حال دولت باید در دوران این شوک منفی کوتاه مدتی که رخ داده، وارد شود و به عنوان یک ضربه گیر به نوعی اثر این شوک را در طول زمان توزیع کند. ولی متاسفانه ما نمی توانیم از دولت خود چنین انتظاری داشته باشیم چراکه قبل از شیوع کرونا هم با مسائل عدیده ای روبه رو بودیم. حداقل در سال گذشته، موضوع پرداخت یارانه به مردم به صورت مساله ای به شدت جدی مطرح شد به طوری که خود دولت اذعان کرد که قریب به 70 درصد از مردم احتیاجمند دریافت یارانه هستند. چنین شرایطی در سایر کشورها برقرار نبوده است. در جامعه ای که 70 میلیون نفر از مردم احتیاجمند دریافت یارانه هستند، نمی توان از دولتی که با کسری بودجه بسیار شدیدی روبه رو است و همزمان نمی تواند به اندازه کافی نفت بفروشد، انتظار داشت که هنگام اضافه شدن مشکل کرونا به مسائل قبلی، بتواند یاری اقتصادی چندانی به خانواده ها ارائه کند. در این شرایط آنچه دولت در کشور ما باید به آن توجه داشته باشد این است که در دام استفاده زیاد و بی حساب از منابع بانک مرکزی نیفتد، به تورم های شدید دامن نزند و سعی کند بخشی از مسائل اقتصادی امروز کشور را با برداشتن محدودیت هایی که خودش بر محیط کسب وکار تحمیل نموده است، جبران کند. هرچند نمی توانیم امیدوار باشیم که دولت در رویه خود تغییرات اساسی ایجاد کند ولی اعمال چنین تغییراتی با توجه به شرایط سختی که با آن روبه رو شده ایم، می تواند تا حدودی کارگشا باشد.

یعنی به نظر شما ممکن است این شرایط رفتار دولت را تعدیل کند و تاثیر مثبتی ایجاد کند؟

البته باید روشن بگویم که امید ندارم چنین اتفاقی رخ دهد چون خیلی سخت است که دولت یعنی تصمیم گیران ذهنیت خود را درباره مراجعه به بانک مرکزی عوض نمایند. راه مراجعه به بانک مرکزی همواره باز است و برای تصمیم گیران خیلی راحت تر است که به این در همواره باز مراجعه نمایند تا اینکه راه سخت تغییر ذهنیت خود را انتخاب نمایند. البته کار درست و مناسب این است که دولت راه سخت تغییر ذهنیت را انتخاب کند، اما امید ندارم که این کار را انجام دهد.